مسجد امام (شاه) اصفهان در ضلع جنوبی میدان نقش جهان

مسجد امام که به نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی و مسجد شاه نیز شهرت دارد، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان است که در ضلع جنوبی میدان نقش‌جهان جای دارد. این مسجد تاریخی همه‌روزه پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری است.

معرفی مسجد امام (شاه) اصفهان

مسجد امام (شاه) اصفهان، مسجدی است که ساختش از یک نذر آغاز شد. شاه طهماسب صفوی که به تازگی از یکی از جنگ‌هایش جان سالم به در برده بود نذر کرد به شکرانه نجاتش مسجدی بسازد؛ اما در میانه جنگ‌ها و کشمکش با ازبکان فرصت ادای نذرش را پیدا نکرد. تاریخ اما به گونه‌ای ورق خورد که نوه‌اش یعنی شاه عباس صفوی، نذر پدربزرگ را به شکوهمندترین صورت ممکن از مال خالص خود ادا و ثواب آن را به روح جدش تقدیم کند. به این ترتیب مسجد امام در رقابت با مسجد جامع شهر اصفهان یا مسجد عتیق ساخته شد که مربوط به دوره حکومت سلجوقی بود.

شاه عباس، نوه طهماسب صفوی، که به تازگی اصفهان را برای پایتختی انتخاب کرده بود می‌خواست محور تجارت را از مرکز شهر و پیرامون مسجد جامع، به میدان نقش جهان جابه‌جا کند. بنابراین دستور داد مسجدی با ظرفیت مناسب برای برگزاری مراسم دینی پایتخت ساخته شود. مسجدی ساده اما باشکوه که در سراسر آن رنگ‌های فیروزه‌ای و آبی کاشی‌کاری‌ها حال و هوایی آسمانی به بیننده می‌بخشد. گنبد مسجد امام بلندتر از هر بنایی در میدان نقش جهان است و بر تمام شهر اشراف دارد که جایگاه مهم دین در حکومت صفوی را به نمایش می‌گذارد.

مسجد امام در گذر تاریخ به نام‌های متفاوتی خوانده شده است که مسجد شاه، مسجد سلطانی جدید و مسجد جامع عباسی مشهورترین نام‌های آن هستند. گاهی نیز به مسجد مهدیه یا المهدی معروف بوده است و پس از انقلاب هم به مسجد امام تغییر نام داد و هم اکنون با همین نام شناخته می‌شود.

تاریخچه مسجد امام (شاه) اصفهان

همچون بسیاری از سازه‌های تاریخی، درباره شروع به ساخت و تکمیل مسجد امام تاریخ‌های متفاوتی ذکر شده است. در کتب تاریخی، شالوده مسجد را به زمانی پیش از شاه عباس نیز نسبت داده‌اند؛ اما آنچه از کتیبه سردر اصلی و بیشتر منابع تاریخی آشکار است در سال ۹۹۰ خورشیدی بنای مسجد به فرمان شاه عباس صفوی آغاز شد در این زمان، شاه ۴۱ سال داشت و ۲۴ سال از سلطنتش می‌گذشت. به گفته کتاب تاریخ عالم آرای عباسی، شاه به بنای مسجدی عالی فرمان داد که مانند آن را نتوان در هیچ یک از شهرهای ایران و سرزمین‌های جهان پیدا کرد. با همه شتاب و چشم‌انتظاری شاه عباس، کاشی‌کاری گنبد مسجد یک سال پس از مرگش یعنی در سال ۱۰۰۸ خورشیدی به پایان رسید. در واقع ۱۸ سال برای بنای مسجد و تزیینات اصلی آن زمان صرف شد. آراستن بنا و افزودن بخش‌های مختلف به آن در زمان جانشینان شاه‌عباس ادامه یافت. آخرین تاریخی که برای تکمیل بنا بر سردر مدرسه سلیمانیه حک شده ۱۰۴۶ خورشیدی است. خوشبختانه در تمامی فراز و فرودهای تاریخ ایران و سرنوشت شهر اصفهان، به این مسجد آسیبی وارد نشد و در ۴۰۰ سال عمر خود، استوار باقی ماند.

برای شروع به کار مسجد ۲ هزار تومان بابت مصالح و دستمزد استادکاران بودجه پرداخت شد و زمین‌های مسکونی اطراف میدان را از ساکنانش خریدند؛ اما این میان یک پیرزن از فروختن خانه‌اش خودداری می‌کرد و این آغاز کار بنا را به تاخیر انداخت. شاه عباس، بدیع‌الزمان تونی را مامور جلب رضایت پیرزن کرد و او موفق شد پیرزن را راضی به فروش خانه‌اش کند. برخی گمان می‌کنند بدیع‌الزمان طراح پلان مسجد بوده‌است؛ اما با از دست دادن جایگاهش در دربار نام او در کتیبه‌ها درج نشده است.

روی سردر ورودی مسجد اثر سه گلوله به چشم می‌خورد که آن را به زمان جنگ با اشرف افغان یا حمله روس‌ها نسبت می‌دهند. مسجد در سال‌های استبداد صغیر یعنی اواخر قاجار، پایگاهی برای مبارزه بوده است. بنابه گفته عبدالمهدی رجایی، نویسنده تاریخ مشروطیت اصفهان، ماجرا از آنجا آغاز شد که صارم‌الدوله، پسر ظل‌السلطان و نوه ناصرالدین شاه، مادر خود را که به منزل نورالله نجفی اصفهانی پناه برده بود با گلوله کشت. این رویداد مردم اصفهان را به خشم آورد و آنان در سال ۱۲۸۶ خورشیدی یعنی ۱۱۰ سال پیش در مسجد تحصن کردند. پس از آن نورالله نجفی و آقانجفی، روحانی شیعه، که از مجاهدان مشروطه بودند کنترل مسجد را به دست گرفتند و با ورود مجاهدان بختیاری به رهبری ضرغام‌السلطنه حاکمیت استبدادی ظل‌السلطان قاجار بر اصفهان پایان یافت. شاید بد نباشد بدانید مسعود میرزا ظل‌السلطان، پسر بزرگ ناصرالدین شاه، همان کسی است که در حاکمیت ۳۴ ساله خود بر اصفهان برای اثبات قدرتش بیش از ۵۰ اثر تاریخی، بنا و باغ صفوی را ویران کرد.

معماری مسجد امام (شاه) اصفهان

همان‌طور که می‌دانید صفویان و عثمانی‌ها دو امپراتوری نیرومند همسایه بودند که حدود پانصد سال پیش بر قلمرو وسیعی از جهان متمدن عصر خود حکفرمایی می‌کردند. از آنجا که شاه عباس صفوی، معماری را یکی از جنبه‌های رقابت با امپراتوری عثمانی به شمار می‌آورد دستور ساخت باشکوه‌ترین بناها را در حاشیه میدان کنونی نقش جهان داد که مسجد سلطانی یا امام امروزی یکی از آنهاست. مسجد امام در مقایسه با دیگر مساجد اصفهان و همچنین مساجد مشابه مانند وکیل در شیراز ابعاد بسیار بزرگ و شاهانه‌‌ای دارد و در دوره‌های گوناگون تاریخ از مهم‌ترین مساجد ایران به شمار رفته است.

مسجد امام یک گنبد اصلی، ۴ مناره و ۲ شبستان در شرق و غرب دارد و از اطراف با ۴ ایوان و حیاط در بر گرفته شده است. این مسجد گنبدخانه دارد که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های معماری مساجد ایرانی در دوره صفوی است. تا پیش از این دوره، مساجد دارای شبستان ستون‌دار بودند که به‌عنوان سبک بومسلمی یا خراسانی شناخته می‌شود. گنبد مسجد از داخل و خارج دارای پوشش کاشی منحصر بفرد است. داشتن چهار ایوان در اطراف شاخصه دیگر معماری مساجد ایرانی است. با توجه به موارد یادشده مسجد امام اصفهان جزو بناهای ممتاز معماری ایرانی اسلامی به‌شمار می‌رود.

بخش‌های مختلف

این مسجد تاریخی و باارزش از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به بررسی تفصیلی هر یک پرداخته می‌شود.

گنبد مسجد

چشم‌گیرترین سازه مسجد، گنبد آن است؛ گنبدی فیروزه رنگ که از هر نقطه میدان نقش جهان خودنمایی می‌کند. این گنبد بسیار بزرگ و پیازی شکل ۵۲ متر بلندی دارد و از بیرون و داخل کاشی‌کاری شده ‍‌است. روی گردن گنبد هشت کتیبه به رنگ لاجوردی از آیات قرآن به چشم می‌خورد و در بخش‌های پایینی آن صلوات بر معصومان، روی شمسه‌ها و موج‌ها تکرار شده‌اند. گنبد مسجد امام پرکارترین و استادانه‌ترین اثر معماری قرن ۱۱ هجری شمرده می‌شود که از تمام بناهای آن روزگار شهر اصفهان بلندتر بوده است.

گنبد، دوپوش (پوسته) است؛ ارتفاع پوسته بیرونی به ۵۲ متر می‌رسد، پس از آن یک فضای خالی حدوداً ۱۶ متری از داخل ایجاد شده است و سپس پوسته دیگر با ارتفاع ۳۸ متر (به اندازه یک ساختمان ۱۳ طبقه) قرار دارد. دوپوش بودن گنبد با توجه به ساختار و بزرگی آن موجب استحکام بیشتر، عایق‌بندی بهتر دما و انعکاس صدا شده است. محوطه باز زیر گنبد را یک صحن یا گنبدخانه بسیار بزرگ با چهل ستون و طاق احاطه کرده است که برگزاری مراسم دینی با حضور کلیه ساکنان پایتخت پر رونق صفویان را امکان‌پذیر می‌کرد.

مناره‌ها

مساجد شیعیان اغلب دو مناره دارند که آ‌نها را به‌عنوان نمادی از قرآن و عترت می‌شناسند. یعنی دو ریسمان الهی برای دستیابی به توحید؛ اما در مورد مسجد جامع اصفهان موضوع کمی فرق می‌کند.

از سردر قیصریه یعنی ورودی اصلی نقش جهان که پا به میدان گذاشته می‌شود، مقابل آن و در ضلع مقابل میدان، چهار مناره مسجد امام همراستا و کمابیش هم‌اندازه با هم به چشم می‌آید. البته با نزدیک شدن به مسجد مشخص می‌شود منارهای جلویی کوتاه‌ترند و جهتی متفاوت با منارهای اصلی مسجد دارند. درواقع منارهای جلویی درگاه ورودی مسجد است که همچون آغوشی گشوده مردم را به آرامش معنوی درون خود فرا می‌خواند. مناره‌های درگاه ورودی ۴۲ متر و منارهای اصلی مسجد ۴۸ متر بلندی دارند. هر چهار مناره دارای گلدسته یا مأذنه هستند؛ اما نکته جالب این است که بنابر گزارش شاردن، -سیاح اروپایی- از آنها برای اذان‌گویی استفاده نمی‌شده است و تنها جنبه شکوه نمادین داشته‌اند. چون بلندی منارها به حدی بود که از بالای آنها درون کاخ و حرمسرا دیده می‌شد بنابراین منار چوبی کوتاهی برای اذان‌گویی ساخته شد.

ایوان

چهار ایوان و حیاط در چهار سوی مسجد قرار گرفته است. بزرگترین ایوان ۳۳ متر بلندی دارد که منارهای اصلی مسجد در طرفین آن برپا شده‌اند. کاشی‌کاری بالای این سردر ازین جهت جالب توجه است که برخلاف سنت جاری از تصویر موجودات جاندار در بنای مسجد استفاده شده است. دو طاووس در طرفین یک گلدان با استفاده از هنر معرق ترسیم شده‌اند که ایوان را به زیبایی آراسته‌اند و اطراف آنها را نقوشی از گل و گیاه و پرنده پر کرده است. برای این سردر در زمان شاه صفی، دری چوبی با روکش طلا و نقره ساخته شد که اشعار فارسی حک شده به خط نستعلیق روی آن ماده‌ و تاریخ ساختش را بیان می‌کند.

شبستان‌ها

دو شبستان در شرق و غرب مسجد، مکانی برای برگزاری نمازها در زمستان و فضای بسته هستند. شبستان شرقی بزرگ‌تر، اما ساده و بدون تزیینات است و شبستان غربی با کاشی خشتی هفت‌رنگ آراسته شده و محراب مرمری آن از زیباترین محراب‌های مساجد اصفهان به شمار می‌رود. شبستان‌ها هرکدام یک سنگاب در مرکز خود دارند که در ادامه درباره آن بیشتر خواهیم گفت.

بخشی از حیاط شبستان‌ها دوطبقه است که غرفه‌های آن محل زندگی طلاب علوم دینی بود. دو مدرسه نیز در جنوب‌شرق و جنوب‌غرب مسجد قرار گرفته اند. ساخت یکی را به شاه سلیمان صفوی نسبت می‌دهند و سلیمانیه می‌نامند. مدرسه جنوب‌شرقی را ناصرالدین‌شاه قاجار مرمت کرده و از آن پس ناصریه نام گرفته است و این مدرسه نیز حجره‌هایی برای سکونت طلاب داشته است.

مدرسه‌های سلیمانیه و ناصریه

در زمان صفویان دو مدرسه نیز در دو سمت مسجد امام ایجاد شد که در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی و به طور قرینه قرار دارند. مدرسه زاویه جنوب‌شرقی را که حجره‏هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب‌غربی صحن‌ مسجد را سلیمانیه می‏نامند که‌ اولی به دست ناصرالدین شاه و دومی به دست شاه سلیمان تعمیر شده‌اند. همچنین هر یک از مدرسه‌ها‌ به‌ شکل‌ مستطیلی‌ با طاقگان‌ به‌ دور صحن‌ها و ایوان‌های‌ کوچک‌تر به‌ موازات‌ شبستان‌ مسجد قرار دارند.

تزئینات مسجد

ممتازترین و استادانه‌ترین سطح از هنر درخشان عصر صفوی را می‌توان در تزیینات مسجد شاه اصفهان تماشا کرد که شامل کاشی‌کاری‌ها، کتیبه‌ها و سنگاب‌های مسجد می‌شود.

۱- کاشی‌کاری

کاشی را می‌توان مهم‌ترین آرایه مساجد ایرانی دانست. ابعاد مسجد امام بزرگ‌تر از آن بود که بتوان شیوه ظریف کاشی‌های معرق مسجد شیخ لطف‌الله را برای تمامش به کار گرفت. بنابراین شیوه جدیدی به کار گرفته شد که امکان کاشی‌کاری را در بناهای معمولی و خانه‌های مردم نیز فراهم کرد. در این شیوه کاشی‌ها را با ابعاد کوچک می‌سازند که با کنارهم قرار گرفتن آنها در رنگ‌های مختلف طرح مورد نظر آشکار می‌شود. این تکنیک تازه اجازه می‌داد رنگ‌های مختلف و متعدد بدون نشت و با خطوط رنگی جداکننده، کنار هم، روی یک کاشی قرار گیرند. به این نوع از کاشی‌ هفت‌رنگ می‌گویند.

در کاشی‌های هفت رنگ مسجد امام، رنگ آبی بر تمامی رنگ‌ها غلبه دارد و نقش‌های داخل آنها همگی انتزاعی هستند تا ماهیت آسمانی و معنوی آن را به نمایش بگذارند. از میان این نقش‌ها می‌توان به استفاده از چلیپا که یکی از نقوش ایرانی کهن است برای نخستین بار در بنای مسجد اشاره کرد. همچنین استفاده از نقش درخت، پرندگان و موجودات زنده که پیش‌تر معمول نبود با الهام از سبک تیموری در بخش‌‌هایی از شبستان مسجد دیده می‌شود. بیشتر سطوح این مسجد از درون و بیرون به زیبایی کاشی‌کاری شده‌اند و با وجود استفاده از تکنیک هفت‌رنگ برای تسریع کار، آراستن مسجد در دوران بلند حکومت شاه‌عباس به پایان نرسید و در دوره جانشینانش تکمیل شد.

۲- کتیبه‌ها

علیرضا عباسی، خوش‌نویس مشهور، کتیبه سردر اصلی مسجد را نوشته است. در این کتیبه می‌توان دستور ساخت مسجد از جانب شاه عباس و از اموال شخصی وی، همچنین نام استاد علی‌اکبر اصفهانی به‌عنوان معمار و محب‌علی بیگ‌الله مباشر بنا را به خط ثلث خواند.

دیگر هنرمندان خوش‌نویسی که کتیبه‌های این بنا را نوشته‌اند عبدالباقی تبریزی، محمدصالح اصفهانی، محمدرضا امامی و محمد غنی هستند. مسجد دارای کتیبه‌های متعدد حاوی سوره‌های قرآن، درود بر پیامبر و خاندانش، اشعار فارسی، فرمان‌های شاه عباس و ماده‌تاریخ‌های مراحل ساخت و اتمام بناست. به نظر می‌رسد کتیبه مربوط به وقف‌نامه و موقوفات مسجد که در ضلع جنوب غربی و با عبارت بسم الله الرحمن الرحیم حک شده بر سنگ مرمر آغاز می‌شده، پس از صفویان دزدیده شده یا از میان رفته است.

۳- سنگاب

سنگاب ظرفی بزرگ از سنگ یکپارچه‌ و تراش‌خورده است که برای جمع کردن آب باران در حیاط مساجد، امامزاده‌ها و اماکن عمومی قرار می‌گرفت تا افراد بتوانند برای وضو گرفتن یا آشامیدن آب از آنها استفاده کنند.

در مسجد امام اصفهان ۷ سنگاب از دوران صفوی وجود دارد که از سنگ یشم، مرمر و آهک ساخته شده‌اند و روی برخی از آنها کتیبه‌هایی حک شده است از جمله سنگاب چهل‌ستون غربی از سنگ یشم که روی آن اشعاری در وصف حضرت علی و ماده‌ تاریخ مربوط به دوران شاه سلیمان کنده شده است. این ۷ سنگاب‌ در جلوی در ورودی، چهل‌ستون غربی و شرقی، گنبد غربی و شرقی، دالان مشرف به حیاط و انتهای مدخل ورودی اصلی مسجد قرار گرفته‌اند. تعدادی از این سنگاب‌ها اکنون دارای حفاظ شیشه‌ای هستند و برخی دیگر در دسترس عموم قرار دارند که متاسفانه بر اثر کنده‌کاری افراد ناآگاه آسیب دیده‌اند.

ویژگی‌های مسجد امام (شاه) اصفهان

مسجد شاه یا همان مسجد امام اصفهان جزو عالی‌ترین نمونه‌های ساخته شده مسجد در دوره صفوی‌ است. درباره معماری این مسجد پژوهش‌های بسیاری صورت گرفته که در ادامه به بررسی برخی از ویژگی‌های ظاهری و معنوی متمایزکننده مسجد امام نسبت به دیگر مساجد پرداخته می‌شود.

تزئینات و ظاهر حیرت‌انگیر مسجد

باهدف صرفه‌جویی در زمان و هزینه، تکنیک نوین هفت‌رنگ برای کاشی‌های این مسجد به کار گرفته شد. استفاده از آثار هنرمندان بنام خوش‌نویس، منبت‌کار و سنگ‌تراش به تزیینات این بنا ارزشی ویژه بخشیده است. باوجود تعدد استادکاران و هنرهای به کار رفته در ساخت مسجد، هویت واحد و یکپارچه‌اش برای هر بیننده‌ای شگفت‌انگیز است. انگار تمام این مسجد را یک نفر ساخته است و نمازگزارانش را نیز به سوی این وحدت روح سوق می‌دهد.

بنابر گزارش‌ها، مسجد با ۱۸ میلیون قطعه آجر و ۴۷۵ هزار کاشی ساخته و آراسته‌ شده است. در بخش پایینی دیوارها از قطعات بزرگ و یکپارچه سنگ مرمر تراش‌خورده، بهره گرفته‌اند. این سنگ‌ها از معدنی در حاشیه اصفهان تهیه شده‌ که کشف آن اتفاقاً همزمان با ساخت بنا بوده است. محراب مرمری یکپارچه این مسجد زیباترین محراب در میان مساجد هم‌دوره به شمار می‌آید.

ویژگی‌های معنوی

مسجد امام یک مسجد جامع بوده که در بالاترین طبقه‌ مساجد دسته‌بندی می‌شود و در آن عبادت‌های جمعی مانند نماز عید فطر، مراسم اعتکاف و احیای شب‌های قدر صورت می‌گیرد. سردر باشکوه واقع در جنوب میدان همچون آغوشی گشوده بیننده را به درون خود دعوت می‌کند. آبی آسمانی این سردر در تضاد با رنگ خاکی و سفید بناهای دیگر میدان، جایگاه والا و فرازمینی دین را نمایش می‌دهد. استفاده از رنگ‌های آبی و لاجوردی به گفته برخی کارشناسان بیانگر فلسفه انتظار و نگاه به آسمان در میان شیعیان است.

برخی از عناصر معماری مساجد از پرستشگاه‌های کهن ایرانی الهام گرفته‌اند. نیایش‌کنندگان در هر دین و آیینی به حریمی امن و آرام نیاز دارند که رفت‌وآمد و ورود و خروج افراد مزاحم‌شان نشود. در روزگار ساسانی دالان یا دهلیزی پیرامون مرکز اصلی پرستشگاه ساخته می‌‌شد که ضمن جلوگیری از سروصدا، زیارت‌کنندگان را به مرکز دینی هدایت می‌کرد. دالان مدور مسجد شاه از این دالان‌های کهن الگو گرفته است. این دالان هیچ زاویه‌ای ندارد و به‌گونه‌ای ساخته شده که شما با پیمودن آن تغییر جهت خود را احساس نمی‌کنید. راهرو پس از پیمودن مسافت کوتاهی در تاریکی نسبی، شما را به روشنی حیاط سوق می‌دهد که نمادی از پا گذاشتن به جهان معنویت است.

وجود فضاهای عظیم خالی میان ستون‌ها موجب به‌هم پیوستگی هرچه بیشتر نمازگزاران و همبستگی جمعی است که از ویژگی‌های عبادت در میان مسلمانان است.

حل مسئله اختلاف زاویه با قبله

میدان نقش جهان همراستا با چهار جهت اصلی ساخته شده است؛ اما بنابر سنت، بنای مساجد اسلامی باید تماماً رو به کعبه و در جهت جنوب‌غربی باشند. تقارن سازه‌های اطراف میدان نقش جهان، به طراحان مسجد اجازه نمی‌داد تا با ایجاد گوشه و انحراف و برهم زدن نمای میدان، سردر مسجد را در راستای قبله بسازند. علاوه بر آن شاخص بودن و سیطره این مسجد نسبت به تمامی محوطه پیرامون در اولویت‌ قرار داشت. طراحان برای حل این مشکل راهکاری شگفت‌انگیز اجرا کردند به‌گونه‌ای که از سردر اصلی میدان نقش جهان یعنی قیصریه، منارهای ورودی مسجد روبروی چشم بیننده قرار دارد و دو منار بلندتر در پشت آن مانند انعکاسی از منارهای ورودی به چشم می‌آید؛ اما این مناره‌ها و درگاه گنبد مسجد را نمی‌پوشاند و گنبد بزرگ ۵۳ متری از تمامی نقاط میدان نقش جهان آشکار است. محاسبه جهت قبله را شیخ بهایی، ریاضی‌دان بنام دوره شاه عباس انجام داده است.

انعکاس صدا در مرکز گنبد

بسیاری از گردشگران خارجی و ایرانی زیر نقطه مرکزی گنبد اصلی مسجد می‌ایستند و انعکاس صدای‌شان در شعاع کم و بیش چهل متری را آزمایش می‌کنند. این جزو جذاب‌ترین تجربیات بازدید از مسجد امام است. این ویژگی انعکاس صدا را به ساختار گنبد نسبت می‌دهند که در نبود بلندگو به اذان‌گویان و مکبران این امکان را می‌داد صدای‌شان را به گوش همه نمازگزاران در گوشه‌گوشه صحن مسجد برسانند.

راهنمایان گاهی برای نمایش این ویژگی با ایستادن روی سنگ مشخص شده اسکناسی نو را تکان می‌دهند و شنیده شدن صدای آن در تمام صحن، موجب شگفتی گردشگران می‌شود. برخی با پاکوبیدن بر زمین و کف زدن انعکاس صدا را آزمایش می‌کنند. این میان گاهی هم فرد خوش صدایی پیدا می‌شود که با خواندن آواز یا اذان گویی طنینی خوش را در گنبدخانه به گوش حاضران برساند.

سنگ شاخص ساعت

در حیاط غربی مسجد، سنگ مستطیل شکلی قرار دارد که کنار آن یک سنگ دیگر به شکل مثلث قرار گرفته است. این سازه ساده اما جالب مهندسی، سنگ شاخص نام دارد.

سنگ شاخص در تمام ۳۶۵ روز سال هنگام ظهر، بی‌سایه است. در واقع سایه نداشتن سنگ، مبنای ظهر شرعی برای نمازگزاران بوده؛ یعنی هر زمان سنگ دیگر سایه ندارد هنگام اذان ظهر فرا رسیده است. ماجرا پیچیده به نظر می‌رسد؛ همان‌طور که می‌دانید زاویه تابش خورشید به زمین در روزها و فصل‌های مختلف متفاوت است پس چگونه سنگ شاخص هیچ‌گاه هنگام ظهر سایه ندارد؟ راز سایه نداشتن سنگ شاخص در اندازه‌ سنگ مثلث است. برمبنای بررسی‌های انجام شده، طراح هوشمند سازه سنگ شاخص، یعنی شیخ بهایی، با محاسبه دقیق زاویه خورشید نسبت به سنگ آفتاب‌نما و جایابی مناسب، سنگ مثلثی شکلی را درست به اندازه سایه سنگ مستطیل در کنار آن قرار داده و مانع از دیده شدن سایه هنگام ظهر شده است.

سرویس‌های بهداشتی در داخل مسجد

در مساجد جهان اسلام برای حفظ پاکی کف حیاط مسجد، همیشه سرویس بهداشتی را در بیرون از محوطه می‌ساختند. این مورد در مسجدهای جامع که با انبوه نمازگزاران مواجه بودند بیشتر مراعات می‌شده است.

در مسجد امام هم برای نخستین بار سرویس بهداشتی در گوشه‌ای از بنای مسجد پیش‌بینی شد که افراد از سرویس بهداشتی، پس از یک هشتی و گذر از یک دالان طولانی، به مسجد قدم می‌گذاشتند. نکته اینجاست که معماران توجه کردند که هوای اصفهان گرم و خشک است. با توجه به این مزیت، فاصله میان سرویس بهداشتی و حیاط اصلی را به اندازه‌ای در نظر گرفتند که تا رسیدن افراد به حیاط کف کفش‌هایشان خشک شده باشد و حیاط مسجد آلوده یا نجس نشود اما در عوض سرویس بهداشتی در داخل مجموعه و نزدیک به مسجد باشد.

کشف شبکه دالان زیرزمینی آب اصفهان در کف مسجد 

در دی‌ماه سال ۹۵ که کارگران در جستجوی کشف منشا رطوبت مسجد امام مشغول کندن کف زیرزمین بودند به دالانی حدودا ۴۰ متری برخوردند که بنابر حدس‌های مختلف تا حوالی میدان امام پیش می‌رود.

باتوجه به بررسی‌های کارشناسی، دالان متعلق به دوره صفوی‌ بوده و در دوره‌های بعدی نیز در آن دستکاری و تغییرات صورت گرفته است. کارشناسان احتمال می‌دهند این دالان بخشی از شبکه زیرزمینی آبی اصفهان باشد.

در سال‌های اخیر و با ساخت و سازهای مدرن در این شهر احتمالا بخش‌های بسیاری از این شبکه از میان رفته است و شاید دالان کف مسجد امام طولانی‌ترین بخش باقی مانده از شبکه آب اصفهان است. نابسامانی در فاضلاب مسجد موجب شده بخشی از دالان به فاضلاب آلوده شود. کارشناسان از آن تاریخ مشغول بررسی این دالان هستند و به جز گزارش کشف، توضیح بیشتری درباره آن داده نشده است.

اطلاعات بازدید

اگر قصد دارید از مسجد امام (شاه) اصفهان دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:

ساعات بازدید مسجد امام (شاه) اصفهان

ساعات بازدید از مسجد امام (شاه) اصفهان همه‌روزه از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ و ۱۴ تا ۱۷ در نیمه اول سال، و از ساعت ۹ تا ۱۱:۳۰ و ۱۳ تا ۱۶:۳۰ در نیمه دوم به استثنای جمعه‌ها هنگام نماز جمعه، ایام سوگواری و اعتکاف می‌باشد.

شماره تماس مسجد امام (شاه) اصفهان

شماره تماس مجموعه جهت کسب اطلاعات بیشتر: ۳۲۲۲۵۴۸۶-۰۳۱

بهای بلیط مسجد امام (شاه) اصفهان

قیمت بلیط بازدید از مسجد جامع اصفهان به ازای هر فرد ایرانی و برای بازدید تمامی قسمت‌ها در ابتدای سال ۱۳۹۹، ۵,۰۰۰ تومان بوده و برای افراد خارجی، مبلغ ۵۰,۰۰۰ تومان می‌باشد.

ثبت در آثار ملی ایران

مسجد تاریخی جامع یا عتیق اصفهان، در تاریخ ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۰۷ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس مسجد امام (شاه) اصفهان

اصفهان، خیابان استانداری، میدان نقش جهان، مسجد امام (شاه).